تبلیغات در اورورو بولیوی

منبع تصویر، AFP اوو مورالس از سال ۲۰۰۵ میلادی قدرت را در بولیوی در دست داشت قهرمان بومیان آمریکای لاتین یا رهبری خودکامه که دموکراسی کشورش را تضعیف کرد؛ اوو مورالس مانند بسیاری دیگر از چهره‌های اثرگذار آمریکای لاتین بین دو قطبی فرشته و شیطان درحرکت بود.

هوادارانش، وفادارانه دوستش داشتند و مخالفانش با تمام وجود علیه او فعالیت می‌کردند.

اما فارغ از مناقشه سیاسی موافق و مخالف، حضور اوو مورالس در عالی‌ترین سطح قدرت بولیوی به مدت ۱۴ سال موجب شد تا او به یکی از مهم‌ترین رهبران تاریخ کشورش تبدیل شود.

تفاوت‌های قابل توجه بولیوی، قبل و بعد از دوران مورالس، به خوبی میزان اثرگذاری این سیاستمدار را بر سرنوشت کشورش نشان می‌دهد.

ضمن اینکه در فاصله کوتاهی بعد از به قدرت رسیدن مورالس، روابط کامل دیپلماتیک بین بولیوی و ایران شکل گرفت و او در چارچوب سیاست خارجی غرب‌ستیز محمود احمدی نژاد، به یکی دیگر از رفقای چپ‌گرای تهران در آمریکای لاتین تبدیل شد.

مورالس در روابطش با ایران آنقدر پیش رفت که در رویدادی نادر، در تهران با شخص آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران هم ملاقات کرد.

مرور گذشته اوو مورالس و آنچه در دوران قدرتش رخ داد، دلایل اهمیت این سیاستمدار متفاوت را در بولیوی و فراتر از بولیوی نشان می‌دهد؛ در کشوری که علاوه بر شکاف طبقاتی میان فقرا و ثروتمندان، گذشته‌ای طولانی از تبعیض‌های نژادی قانونی و ساختاری نیز در شکل‌گیری فرودستان حاشیه‌نشین نقش بازی کرده است.

منبع تصویر، Getty Images اوو مورالس روستازاده‌ای است از یکی از مناطق حاشیه‌ای بولیوی به نام "اورورو" که سکونتگاه مردمان "آیمارا" است.

آیماراها، زبان و فرهنگ ویژه خود را دارند و معتقدند که هزاران سال در مناطقی که امروز بخش‌هایی از بولیوی، شیلی و پرو محسوب می‌شوند، زندگی کرده‌اند.

این بومیان آمریکای لاتین، همانند دهها قوم دیگر که در این منطقه زندگی می‌کردند از قرن ۱۶ میلادی توسط اسپانیایی‌ها استعمار شدند.

در نهایت در میانه قرن ۱۹ و در پی یک قیام مسلحانه ضد استعماری، کشور بولیوی تاسیس شد که نامش را وامدار رهبر انقلابی‌اش بود: سیمون بولیوار که ونزوئلایی بود و خودش به نخستین رئیس‌جمهور بولیوی تبدیل شد.

از آن زمان تا روزی که اووا مورالس موفق شد در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۰۵ میلادی پیروز شد، بدون حتی یک استثنا تمامی رهبران این کشور از سفیدپوست‌هایی بودند که تبارشان به همان اروپائیان استعمارگر می‌رسید.

مورالس اما به عنوان یک فعال مدافع حقوق کشاورزان راهش را به دنیای سیاست باز کرد.

بولیوی اصلی‌ترین تولیدکننده برگ "کوکا" در جهان است که در دنیای مدرن به عنوان ماده اولیه "کوکائین" شناخته می‌شود.

فراگیر شدن استفاده از "کوکائین" و تلاش‌ دولت‌های جهان برای مبارزه با این ماده مخدر موجب شده تا کشاورزانی که "کوکا" می‌کارند، با فشار فزاینده‌ای روبه‌رو شوند.

اما مورالس به عنوان رهبر اتحادیه کشاورزانی که "کوکا" می‌کارند، کمپینی را در دفاع از حقوق کشاورزان آغاز کرد.

استدلال کشاورزان این بود که آنها برای هزاران سال گیاه کوکا را پرورش داده‌اند و علاوه بر استفاده‌های مذهبی، بخشی از فرهنگ محلی نیز محسوب می‌شود.

او در سال ۲۰۰۲ میلادی برای نخستین بار در انتخابات ریاست جمهوری نامزد شد و از همان ابتدا وعده داد که به دهه‌ها تبعیض علیه بومیان غیرسفیدپوست که حدود دو سوم جمعیت بولیوی را شامل می‌شوند، پایان دهد.

در همان زمان نیز تبعیض و به حاشیه راندن غیرسفیدپوستان در ساختار قدرت جامعه بولیوی، مساله پوشیده‌ای محسوب نمی‌شد.

مورالس اگر چه در نخستین تلاش موفق نشد، اما تنها سه سال بعد در سال ۲۰۰۵ میلادی موفق شد آرای کافی برای پیروزی در انتخابات را به دست بیاورد و به نخستین بومی کشورش تبدیل شود که عالی‌ترین مقام سیاسی کشور را به دست می‌گیرد؛ یک دستاورد خارق‌العاده برای جنبش فراملی بومیان که نه تنها در آمریکای لاتین بلکه در سایر نقاط جهان از جمله استرالیا، نیوزیلند و کانادا نیز فعال است.

منبع تصویر، Getty Images مورالس در قدرت موفق شد که قانون اساسی بولیوی را تغییر دهد و نظام سیاسی این کشور را "چندملیتی (plurinational)" اعلام کند؛ یک نظام سیاسی سکولار که در آن هویت قومی و فرهنگ‌های بومی به رسمیت شناخته شده و برای حفظ و اعتلایش، تلاش می‌شود.

او همچنین به مبارزه دیرینه‌اش در دفاع از حقوق کشاورزان برگ "کوکا" نیز ادامه داد و به رغم فشارهای فزاینده ایالات متحده حاضر نشد که کشت "کوکا" را غیرقانونی اعلام کند.

اگرچه همزمان با برقرارکردن مقرراتی ویژه، نظارت دولت را بر کشت و فروش "کوکا" افزایش داد.

با این حال دولت آمریکا همواره دولت مورالس را متهم کرد که در مبارزه با تولید و قاچاق کوکائین به اندازه کافی تلاش نمی‌کند.

موضع مورالس این بود که او با تولید کوکائین به سختی مبارزه کرده و تنها بخش کوچکی از کشت برگ "کوکا" برای مقاصد مذهبی و فرهنگی ادامه پیدا کرده است.

اما اختلافات مورالس و کاخ سفید، به کشت برگ "کوکا" و اختلاف نظر بر سر مبارزه با مواد مخدر خلاصه نمی‌شد.

اوو مورالس، رهبر حزب "جنبشی برای سوسیالیسم" بود و به عنوان یک رئیس‌جمهور چپ‌گرا که با سلطه آمریکا در منطقه مخالف است، به قدرت رسیده بود.

بعد از به قدرت رسیدن هوگو چاوز در ونزوئلا در سال ۱۹۹۹ میلادی، بسیاری از چپ‌گرایان آمریکای لاتین با موجی از حمایت‌های مردمی و پیروزی‌های دموکراتیک روبه‌رو بودند؛ رافائل کورئا در اکوادور، دانیل اورتگا در نیکاراگوئه و لولا داسیلوا در برزیل، همگی یکی پس از دیگری در سال‌های نخستین قرن ۲۱ به قدرت رسیده بودند و آنچه که بعدها "چرخش به چپ (pink tide)" توصیف شد، آغاز شده بود.

مورالس از ابتدای ریاست‌جمهوری‌اش بخشی از همین جنبش فراملی توصیف می‌شد.

در چارچوب همین اعتقادات بود که گسترش روابط بولیوی با ایران نیز شکل گرفت.

محمود احمدی نژاد، رئیس‌جمهوری وقت ایران با تکیه بر سیاست خارجی "غرب‌ستیز" جمهوری اسلامی، روابط خوبی با برخی کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین برقرار کرده بود و بولیوی نیز به یکی از کشورهایی تبدیل شد که با ایران دست دوستی داد.

مورالس همچنین در سال ۲۰۰۸، فیلیپ گولدبرگ، سفیر آمریکا در بولیوی را اخراج کرد.

رئیس‌جمهور بولیوی معتقد بود که آقای گولدبرگ در حال توطئه علیه دولت اوست.

او همچنین هرگونه فعالیت سازمان مبارزه با مواد مخدر آمریکا را نیز در کشورش ممنوع کرد.

روابط تیره بولیوی و آمریکا تا آنجا پیش رفت که مورالس، به رغم نیازهای اقتصادی کشورش تصمیم گرفت که آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) که از بازوهای کلیدی قدرت نرم واشنگتن محسوب می‌شود، از بولیوی اخراج کند.

این آژانس، وظیفه هزینه کردن کمک‌های بشردوستانه دولت آمریکا را در کشورهای نیازمند برعهده دارد.

منبع تصویر، Getty Images و البته، چپ‌گرایی اوو مورالس به مقابله با نفوذ آمریکا یا رفاقت با دولت‌های ضدآمریکایی مانند ایران خلاصه نمی‌شد.

او که به عنوان یک سوسیالیست معتقد و وفادار به اصول عدالت اجتماعی به قدرت رسیده بود، در یکی از نخستین قدم‌ها بعد از رسیدن به مقام ریاست‌جمهوری، حقوق خود و تمامی اعضای کابینه‌اش را نصف کرد.

گام بعدی، ملی‌کردن دوباره صنعت نفت و گاز بولیوی بود؛ یکی از جنجالی‌ترین تصمیمات مورالس که بازتاب بین‌المللی خیره‌کننده‌ای پیدا کرد.

او همچنین مالیات بر درآمد را افزایش داد و با درآمدهای جدید دولت، سرمایه‌گذاری‌های بلندپروازانه‌ای را در پروژه‌های عمومی انجام داد.

همزمان ذخیره ارزی کشور نیز به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت.

یکی از بزرگترین سرمایه‌گذاری‌های دولت در این دوره، گسترش قابل ملاحظه حوزه بهداشت و درمان و همچنین برنامه‌های حمایتی برای فقرا بود.

در دوران مورالس، فقر شدید از ۳۸ درصد در سال ۲۰۰۶ به ۱۷ درصد در سال ۲۰۱۸ کاهش یافت.

هرچند که منتقدین مورالس می‌گویند که در دو سال پایانی ریاست‌جمهوری او، میزان فقر شدید در بولیوی افزایش یافته است.

در عین حال سیاست‌های حمایت از فقرا در بولیوی، برای مورالس بی‌هزینه نیز نبود.

طبقه متوسط بولیوی - هر قدر محدود و ناتوان - از هزینه‌های سنگین برنامه‌های حمایتی ناراضی بود و این نارضایتی نیز به اشکال مختلف در فعالیت سیاسی و رسانه‌ای مرتبط با این گروه بازتاب پیدا کرد.

با اتکا با همین انتقادات بود که مخالفان مورالس در استان‌های ثروتمندتر بولیوی در شرق کشور (که محل تمرکز جمعیت سفیدپوست کشور نیز هستند) توانستند حامیانی پیدا کنند.

آنها همچنین مورالس را متهم می‌کردند که هرگز موفق نشد با فساد در بولیوی مبارزه کند؛ یکی از اصلی‌ترین مسائلی که به محور داغ بحث‌های انتخابات سال ۲۰۱۹ نیز بدل شد.

علاوه بر این، یکی از بزرگترین شکست‌های مورالس در جریان یک اختلاف ارضی با شیلی رقم خورد.

بولیوی که تا سال ۱۸۸۴ به اقیانوس آرام دسترسی داشت، بعد از یکسری شکست نظامی، بندری که در اختیار داشت را به شیلی باخت و دسترسی‌اش به آب‌های آزاد قطع شد.

از آن زمان، این کشور هرگز ادعای ارضی خود را پس نگرفته است.

مساله دسترسی به آب‌های آزاد، یکی از موضوعات بسیار مهم پیوند خورده با "غرور ملی" بولیویایی‌هاست.

اما در سال ۲۰۱۸ و به رغم تبلیغات قابل توجه دولت مورالس، دادگاه لاهه به نفع شیلی حکم داد و این موضوع به شکستی تحقیر‌آمیز برای بولیوی تفسیر شد.

او همچنین به رغم تبلیغاتش در حمایت از محیط زیست و فرهنگ و تمدن بومیان، با یک پروژه راه‌سازی جنجالی در بخشی از جنگل‌های آمازون که در بولیوی قرار دارد، موافقت کرد.

این پروژه با اعتراض‌ گسترده بومیان و در نهایت درگیری‌های شدید در سال ۲۰۱۱ همراه شد.

این پروژه در سال ۲۰۱۷ از سرگرفته شد.

اوو مورالس به دلیل آتش‌سوزی‌های سال ۲۰۱۹ در آمازون نیز مانند همتای دست‌راستی‌اش در برزیل هدف انتقاد قرار گرفت و مخالفانش او را متهم کردند که با سوزاندن مهارشده جنگل‌ها موافقت کرده است.

منبع تصویر، Getty Images اما یکی از بزرگترین انتقادها از اوو مورالس، اقدامات او برای ماندن در قدرت بود که از نگاه مخالفانش، تمامیت‌خواهانه و غیردموکراتیک به نظر می‌رسید.

بسیاری از کسانی که در سال ۲۰۱۹ علیه نتیجه انتخابات به خیابان آمدند یا بعد از استعفای او با چشمان گریان جشن گرفتند، در واقع همان کسانی بودند که در سال ۲۰۱۶ تلاش کردند با رای خود، جلوی حضور مداوم مورالس را در قدرت بگیرند.

در سال ۲۰۱۶، مورالس با هدف تمدید دوران قدرتش، رفراندومی برای تغییر قانون اساسی برگزار کرد تا بتواند محدودیت دوره ریاست جمهوری را حذف کند.

اما نتیجه آن انتخابات به نفع مورالس نبود و اکثریت مردم بولیوی با رای "نه" جلوی حذف محدودیت دوران ریاست‌جمهوری را گرفتند.

از اینجا به نظر می‌رسید که مورالس دیگر چاره‌ای جز کناره‌گیری از قدرت ندارد.

اما او زیر بار رای مردم نرفت و اعتراض خود را به این موضوع به دادگاه قانون اساسی بولیوی ارجاع داد.

در نهایت دادگاه قانون اساسی با حکم خود محدودیت دوران ریاست‌جمهوری را به کلی برداشت و راه برای نامزد شدن دوباره مورالس در انتخابات هموار شد.

نامزدی برای چهارمین دوره ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۹، برای برخی منتقدین مورالس، حکم مرگ دموکراسی در این کشور را پیدا کرد.

اما او همچنان استدلال می‌کرد که برای اجرای اصلاحاتش به زمان بیشتری نیاز دارد و باید کماکان قدرت را در دست داشته باشد؛ مساله‌ای که حتی برخی طرفدارانش را نیز دلسرد کرد.

در نهایت پیروزی او در انتخاباتی که بسیار نزدیک توصیف شد، مرز تحمل مخالفان مورالس را درنوردید و آنچه به دوران پرماجرای این رئیس‌جمهور متفاوت پایان داد، آغاز شد: اعتراض‌های خیابانی.

وقتی ناظران بین‌المللی نیز حاضر نشدند نتایج انتخابات را تایید کنند، او ابتدا با برپایی دوباره انتخابات موافقت کرد و چند ساعت بعد، در پی اوج‌گیری خشونت‌ها و موضع‌گیری ارتش، استعفا کرد.

© 2020 بی بی سی.

بی بی سی م سئو ل محتوای سایت های دیگر نیست.

سیاست ما درباره لینک دادن به سایت های دیگر.