تبلیغات در نمایش یونان

متن اصلی انگلیسی: Ancient Greek Theatre سرآغاز تاریخ نمایش در یونان باستان به آتن قرن ششم پیش از میلاد برمی گردد، در این زمان اجرای تراژدی در عیدهای بزرگ مذهبی معمول شد.

مناسک عید، به نوبۀ خود، زمینۀ پیدایش کمدی یونانی را فراهم کردند.

بدین ترتیب، دو نوع نمایش یونانی به وجود آمد که هردو از محبوبیت زیادی برخوردار بودند و به طور گسترده در سراسر حوزۀ مدیترانه اجرا می شدند و سرانجام با رشد پیوستۀ خود زمینۀ پیدایش تئاترهای هلنیستی و رومی را فراهم آوردند.

بر این اساس، آثار نمایشنامه نویسان بزرگ کلاسیک مثل سوفُکلِس و آریستوفانِس را می توان شالودۀ کل تئاتر امروز دنیا دانست.

بر سر این که تراژدی (تراگوی دیا = tragōidia) دقیقن کی و کجا و چگونه به وجود آمد هنوز بین کارشناسان حرف و حدیث زیاد است.

عده ای از آنها ریشۀ این گونۀ نمایشی را در یک قالب هنری قدیمی تر، یعنی نقالی و حماسه خوانی، می بینند.

بعضی دیگر روی پیوندهای آشکاری انگشت می گذارند که بین تراژدی با برخی آیین های پرستش دیونیسوس مثل قربانی کردن بز – همراه با نوعی آواز آیینی معروف به تراگ-اودیا – و استفاده از صورتک به چشم می خورد.

تردیدی نیست که دیونیسوس از یک برهۀ زمانی به بعد ایزد نمایش شناخته شد و شاید بتوان پیوند دیگری را هم بین آیین های دیونیسوسی و دنیای نمایش مطرح کرد – مناسک باده نوشی، که موجب می شد نیایش کنندگان اختیار احساسات خود را از دست بدهند و در نهایت به شخصیتی متفاوت تبدیل شوند، مشابه روندی بود که یک بازیگر (هوپُکریتس = hupokrites) برای اجرای نقش طی می کند.

تردیدی نیست که موسیقی و رقصِ آیین های دیونیسوسی پیش زمینۀ حضور همسرایان در نمایش های یونانی بود که با همراهی آئولُس به اجرای قطعه های رقص و آواز می پرداختند، اما از سوی دیگر دیالُگ های نمایشی روی الگوهای ریتمیک تروکاییک چهاررکنی و بعدتر ایامبیک سه رکنی تنظیم می شدند که ریشه در وزن های عروضی داشتند.

نمایش های یونانی در تئاترهای روباز معروف به تئاترُن (theatron) به صحنه می رفتند، این تئاترها از آکوستیک عالی برخوردار بودند و طبق شواهد ورود همۀ مردان به آنها آزاد بود (حضور زنان هنوز محل بحث است).

تماشای نمایش از میانۀ قرن پنجم پیش از میلاد به بعد رایگان شد.

پیرنگ یا داستان مرکزی تراژدی ها تقریبن همیشه برگرفته از اساطیر یونانی بود، و می دانیم که بیشتر اسطوره ها ادبیات دینی یونان باستان را تشکیل می دهند.

پس به دلیل حساسیت محتوای نمایشنامه، که اغلب به مسئلۀ خیر و شر اخلاقی و درماندگی بشر بر سر دوراهیِ تصمیم های دردناک و فاجعه آمیز می پرداخت، نمایش آشکار خشونت روی صحنه مجاز نبود و مرگ شخصیت های نمایش بایست خارج از صحنه و دور از چشم تماشاگران رخ می داد.

در همین راستا، دست کم در مراحل اولیۀ رشد تراژدی، نمایشنامه نویس حق نداشت اظهارنظرهای شخصی یا عقاید سیاسی را در اثر خود بگنجاند.

نمایش تراژدی در ابتدا یک بازیگر بیشتر نداشت که لباس مخصوص می پوشید و صورتکی به چهره می زد تا بتواند نقش ایزدان را هم بازی کند.

همین شاید پیوندی باشد به آیین های دینیِ قدیمی تر که در آنها کاهنان معبد در نقش شخصیت های اساطیری ظاهر می شدند تا با ایزدان ارتباط برقرار کنند.

بعدتر، بازیگر دیالُگ هایی هم با سرآهنگ، رهبر گروه همسرایان، رد و بدل می کرد.

گروه همسرایان می توانست تا پانزده نفر (مرد یا پسر جوان) را شامل شود، اما هیچ کدام از آنها دیالُگ گفتاری نداشتند و نقش خود را با رقص و آواز بازی می کردند.

ابداع این شیوۀ اجرای نمایش را به تِسپیس، حدود 520 پیش از میلاد، نسبت داده اند.

چون در این شیوه از یک بازیگر بیشتر استفاده نمی شد، بازیگر برای تغییر نقش ناچار بود در جریان اجرا لباس عوض کند (برای این کار چادر کوچکی پشت صحنه برپا می شد که به آن اسکینه (skēne) می گفتند و بعدها بناهای چشم گیر جای آن را گرفتند) و همین فاصله باعث می شد نمایش به فصل های جدا از هم تفکیک شود.

بعد از مدتی، برای پر کردن این فاصله ها از موسیقی و رقص و آواز استفاده کردند.

عاقبت تعداد بازیگران روی صحنه به سه نفر رسید، ولی هیچ وقت بیشتر از این مجاز نشد تا همۀ شاعرانی که نمایشنامه های خود را وارد مسابقه های نمایش می کردند فرصت برابر برای ارائۀ هنر خود داشته باشند.

اما درمورد تعداد بازیگران بی دیالُگ در نمایش محدودیتی وجود نداشت، به همین خاطر نمایش هایی که از حمایت مالی بیشتری برخوردار بودند می توانستند اجراهای مفصل تری به صحنه ببرند.

هرچند به خاطر محدود بودن تعداد بازیگران، استفاده از چندین صورتک و تغییر لباس و لحن و رفتار برای اجرای نقش های مختلف اهمیت کلیدی خود را همچنان حفظ می کرد.

معروف ترین مسابقۀ تراژدی در جریان عید بهاریِ «دیونیسوس اِلیوتِریوس» یا «دیونیسیای شهر» در آتن برگزار می شد.

آرخُن (archon)، یکی از بالاترین منصب های سیاسی و مدیریتی، نمایش های شرکت کننده در مسابقه را انتخاب و برای هرکدام یک تهیه کننده یا خُری گُس (chorēgos) از بین شهروندان تعیین می کرد تا هزینۀ اجرا را برعهده بگیرد، اما دستمزد شاعر و بازیگران اصلی با دولت بود.

هر شاعری که برای شرکت در مسابقه انتخاب می شد بایست سه تراژدی و یک نمایش ساتیر ارائه می داد، که این آخری نوعی پارُدی یا مضحکۀ کوتاه با موضوع اساطیری بود که نقش همسرایان آن را ساتیرها، پیروان بازیگوش دیونیسوس، بازی می کردند.

داوری نمایش ها در همان روز مسابقه توسط هیئت داوران صورت می گرفت و برنده، علاوه بر شهرت و افتخار فراوان، اغلب یک آتشدان سه پایۀ مفرغی به عنوان جایزه دریافت می کرد.

از سال 449 پیش از میلاد به بعد جایزه هایی هم به بازیگران نقش های اصلی (پروتاگونیستیس = prōtagōnistēs) تعلق می گرفت.

Theatre of Dionysos Eleuthereus, Athensby Mark Cartwright (CC BY-NC-SA) نمایشنامه نویسانی که مرتب در مسابقه شرکت می کردند شهرت زیادی به دست می آوردند، و سه نفر از معروف ترین آنها ایسخیلوس (حدود 525 تا حدود 456 پیش از میلاد)، سوفُکلِس (حدود 496 تا 406 پیش از میلاد)، و ائوریپیدِس (حدود 484 تا 407 پیش از میلاد) هستند.

ایسخیلوس شهرت خود را مدیون نوآوری هم هست چون او بود که بازیگر دوم را به نمایش اضافه کرد، دیالُگ ها را افزایش داد و مجموعه نمایش های دنباله دار را به وجود آورد.

با این حال، خود او کارش را «ریزه های سفرۀ ضیافت هومر» می دانست (Burn 206).

سوفُکلِس بی اندازه محبوب بود، او بازیگر سوم را وارد نمایش کرد و برای صحنه پردازیِ اجرا پرده های نقاشی شده به کار برد.

ائوریپیدِس دیالُگ هایی هوشمندانه می نوشت، قهرمان واقع گرایی بود، و عادت داشت تماشاگران را با پرسش هایی چالشی درگیر کند و وادارشان کند از مسائلِ به ظاهر معمولی و روزمره ساده نگذرند.

نمایشنامه های این سه بارها و بارها به صحنه می رفتند و حتا برای «انتشار» در سطح گسترده رونویسی می شدند و دربرنامۀ درسی کودکان قرار می گرفتند.

اصل و ریشۀ نمایش های کمدی یونان باستان در پیچ و خم های پیشاتاریخ گم شده است، ولی تردیدی نیست که بشر از مدت ها قبل از اختراع خط و نوشتار خود را به لباس دیگران درمی آورده تا ادای آنها را دربیاورد.

اولین نشانه های این نوع فعالیت در یونان روی سفالینه ها ثبت شده اند، نقاشی هایی تزئینی از قرن ششم پیش از میلاد که بازیگرانی را در لباس اسب، ساتیر، و موجودات رقصانی با سر و وضع عجیب و غریب نشان می دهند.

یکی دیگر از منابع اولیۀ وجود کمدی را می توان در شعرهای آریخیلُخوس (قرن هفتم پیش از میلاد) و هیپوناکِس (قرن ششم پیش از میلاد) سراغ کرد که پر از شوخی های عملیِ کوچه بازاری با مایه های جنسی رک و بی پرده هستند.

خاستگاه سوم نمایش کمدی، که ارسطو هم به آن اشاره کرده، آوازهای فالوسی ای است که خواندن آنها در عیدهای مربوط به دیونیسوس رواج داشت.

نمایش کمدی با تمام نوآوری هایی که وارد آن شد، باز همواره همان ساختار قراردادی خود را دنبال می کرد.

اولین قسمت یک نمایش کمدی (و یا تراژدی) پارادُس (ورود = parados) نام داشت که در آن گروه همسرایان، که تعدادشان به 24 نفر می رسید، وارد صحنه می شدند و یک قطعه رقص از پیش طراحی شده را همراه با آواز اجرا می کردند.

لباس نمایشی مفصل این گروه که شباهتی به لباس معمولی آدمیزاد نداشت آنها را در انواع و اقسام نقش ها، از زنبورهای غول آسا با نیش های بزرگ گرفته تا سلحشوران اسب سوار روی دوش یک نفر دیگر در لباس اسب یا حتا اشیایی مثل کفگیر و ملاقه، نشان می دادند.

اسم بسیاری از این نوع نمایش ها از روی همین گروه های همسرایان گرفته شده، مثلن زنبورها اثر آریستوفانِس.

Greek Marble Comedy Maskby Mark Cartwright (CC BY-NC-SA) قسمت دوم نمایش، آگُن (مسابقه = agon)، اغلب نوعی رقابت نکته پرانی و رو-کم-کنی یا بگومگو بین بازیگرهای اصلی بود که عناصر داستان را دستمایۀ شوخی و مسخره بازی قرار می دادند، صحنه ها و نقش ها را تندتند پشت و رو می کردند و بدین ترتیب کم پیش نمی آمد که به بداهه سازی رو بیاورند.

قسمت سوم پاراباسیس (افتراق یا انحراف = parabasis) بود که در آن بازیگران از صحنه بیرون می رفتند و گروه همسرایان مستقیم با تماشاگران حرف می زد و گاه حتا حرف دل شاعر را به آنها انتقال می داد.

ختم کلام نمایش کمدی اِکسُدُس (خروج = exodos) بود و در این قسمت نمایش با رقص و آواز شورانگیز همسرایان به پایان می رسید.

در نمایش های کمدی هم مثل نمایش های تراژدی بازیگری و رقص آواز همه برعهدۀ مردها و پسرهای جوان بود.

یک بازیگر نقش اصلی به همراه دو بازیگر دیگر همۀ نقش ها را اجرا می کردند.

در مواردی استفاده از بازیگر چهارم هم مجاز شمرده می شد اما به شرطی که نقش کلیدی در داستان نداشته باشد.

نمایش های کمدی موقعیت مناسبی در اختیار نمایشنامه نویس قرار می دادند که با دل راحت، و بر خلاف تراژدی بی پرده، به رویدادها و موضوع های روز جامعه اشاره کند.

کمدی نویسان معروف یونان باستان آریستوفانِس (460 تا 380 پیش از میلاد) و مِناندِر (حدود 342 تا 291 پیش از میلاد) بودند که همپای تراژدی نویسان بزرگ در رقابت های نمایشی شرکت می کردند و گاه به پیروزی می رسیدند.

آثار آنها پر بود از طعنه و کنایه و دست انداختن سیاستمداران، فیلسوفان، و همکاران نمایشنامه نویس، که گاهی در همان جمع تماشاگران نشسته بودند.

مِناندِر را از پدیدآورندگان نوع دیگری از کمدی به نام «کمدی جدید» (در مقابل نمایشنامه های قدیمی تر معروف به «کمدی قدیم») هم دانسته اند.

نقش جوان عاشق پیشه به عنوان شخصیت اصلی، و همین طور چند تیپ نمایشی محبوب دیگر مثل آشپز و نوکر زیرک، از ابتکارهای او محسوب می شود.

در «کمدی جدید»، پیرنگ داستانی از پیچ ها و تعلیق های بیشتری برخوردار بود و محتوای آن بیشتر به زندگی مردم عادی و مسائل و مشکلات روزمرۀ آنها می پرداخت.

نوشتن و اجرای نمایش های نوع جدید در دوران باستان هیچ گاه متوقف نشد، و پیدایش گروه های صنفی بازیگران در قرن سوم پیش از میلاد و رفت و آمد بنگاه های نمایشیِ حرفه یی به سراسر سرزمین های حوزۀ مدیترانه موجب شد نمایش یونانی رواجی گسترده پیدا کند.

تئاتر یونانی یکی از عناصر ثابت معماریِ شهری از ماگنا گرایکیا (= یونان بزرگ؛ سرزمین های یونانی نشین غرب مدیترانه به خصوص ایتالیا) تا آسیای صغیر (= ترکیۀ کنونی) شد.

با برقرار شدن سلطۀ رومی ها در قرن دوم پیش از میلاد نمایش های یونانی به زبان لاتین ترجمه شدند و شاعران رومی به سبک یونانی نمایشنامه نوشتند، بدین ترتیب گونۀ نمایش یونانی پایه و اساس قالب هنری جدیدی به نام پانتومیم شد که در قرن اول میلادی به وجود آمد.

این نوع نمایش هم سبک اجرا و هم موضوع های خود را از تراژدی یونانی وام می گرفت.

محبوبیت پانتومیم پس از دوران باستان به قرون وسطا هم سرایت کرد و بدین ترتیب جایگاه تئاتر به عنوان یک سرگرمی رایج برقرار و ماندگار باقی ماند.

نمایش های یونانی از دوهزار و پانصد سال پیش تا امروز همچنان روی صحنه می روند و با نگاه بی زمان خود به موضوع های جهان شمول و مسائل نهادینۀ زندگی بشر تماشاگران امروزی را به تئاترها و سالن های نمایش در سراسر جهان، از جمله تئاتر یونانی دوهزار و سیصد سالۀ اپیدائوروس، می کشانند.

Written by Mark Cartwright, published on 14 July 2016 under the following license: Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike.

This license lets others remix, tweak, and build upon this content non-commercially, as long as they credit the author and license their new creations under the identical terms.

Please note that content linked from this page may have different licensing terms.

We are a non-profit organization.

Our mission is to engage people with cultural heritage and to improve history education worldwide.

Please support Ancient History Encyclopedia Foundation.

Thank you!   Numerous educational institutions recommend us, including Oxford University and Michigan State University and University of Missouri.

We have also been recommended for educational use by the following publications: Ancient History Encyclopedia Foundation is a non-profit organization registered in Canada.

Ancient History Encyclopedia Limited is a non-profit company registered in the United Kingdom.

Some Rights Reserved (2009-2020) under Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike license unless otherwise noted.

The Ancient History Encyclopedia logo is a registered EU trademark.