طراحی سایت در وورونژ روسیه

دکتر سیدرضا میرطاهر[*] طرح موضوع روسیه در سال های اخیر در راستای مدرنیزه کردن نیروهای مسلح خود و همچنین تجهیزات نظامی اش اقدامات مهمی انجام داده است.

در این میان، توجه مقامات ارشد نظامی و سیاسی روسیه بر افزایش بودجه نظامی، نوسازی تجهیزات نظامی و بویژه خرید آن دسته از تجهیزاتی بوده است، که از لحاظ کیفی و کارایی عملیاتی موجب افزایش قدرت نیروهای نظامی روسیه و افزایش چشمگیر توانمندی عملیاتی آنها باشد.

از جمله این اقدامات، طرح ساخت سایت های جدید راداری هشدار دهنده استراتژیک در نقاط مختلف این کشور است.

این مسئله بویژه با توقف فعالیت عملیاتی ایستگاه راداری « قبله» در جمهوری آذربایجان، که تحت اجاره روسیه بود، اهمیت بیشتری می یابد.

ساخت ایستگاه ­های راداری جدید گزارش منابع روسی حاکی از آن است که روسیه در پی ساخت سه ایستگاه راداری استراتژیک جدید در سال 2013 است.

سرهنگ الکسی زولوتوخین، سخنگوی نیروی پدافند هوایی و فضایی روسیه، روز یکشنبه 17 دی در این باره گفت، قرار است سه ایستگاه راداری جدید از نوع " ورونژ" (Voronezh) در سه منطقه مختلف ساخته شود.

این رادارها در منطقه کراسنویارسک (Krasnoyarsk Territory) در سیبری شرقی، در جمهوری آلتای(Altai Republic) در سیبری جنوبی و در ناحیه اورن بورگ (Orenburg region) در مرکز روسیه، ساخته خواهند شد.

در حال حاضر، چهار ایستگاه راداری " ورونژ" که دارای ضریب آمادگی عملیاتی بالایی هستند، بخشی از سیستم هشدار زودهنگام حملات موشکی محسوب می شوند.

گفتنی است که ژنرال اولگ استاپنکو، معاون وزیر دفاع روسیه، در 27 دسامبر دسامبر از انجام مطالعات امکان سنجی برای ساخت این ایستگاه های راداری خبر داد، که قرار است طبق برنامه ساخت آنها آغاز شوند.

توقف فعالیت ایستگاه راداری قبله این در حالی است که، وزارت خارجه روسیه قبلاً این مسئله را مورد تایید قرار داده بود که ارتش روسیه دیگر به اجاره ایستگاه راداری قبله در جمهوری آذربایجان ادامه نخواهد داد.

قرارداد اجاره این ایستگاه راداری در سال 2002 امضا شده و تا 24 دسامبر 2012 اعتبار داشت.

روسیه در حال جایگزینی ایستگاه راداری قبله، که نقشی حساس در سیستم دفاع موشکی آن بر عهده داشت، با یک سامانه راداری جدید( رادار ورونژ) کرده که در آرماویر (Armavir ) واقع در منطقه جنوبی کراسنودار (Krasnodar) روسیه مستقر شده است.

این رادارهای جدید، عناصری کلیدی برای سامانه‌های هشدار دهنده موشکی روسیه به شمار می‌روند.

پس از آنکه روسیه و جمهوری آذربایجان موفق نشدند تا به توافقی در خصوص تمدید اجاره ایستگاه رادار هشدار دهنده " قبله" در جمهوری آذربایجان دست یابند، روسیه استفاده از این ایستگاه را به حالت تعویق درآورد.

در این زمینه، روسیه طی یادداشتی توقف استفاده از این پایگاه راداری را از تاریخ 10 دسامبر2012 با توجه به پایان مدت توافقنامه بین دو کشور در این زمینه به طرف آذری اعلام کرد.

در توجیه عدم ادامه استفاده از رادار قبله، یکی از مقامات وزارت دفاع روسیه اظهار داشت که ایستگاه راداری جدید ورونژ می تواند تمام وظایف ایستگاه راداری قبله را انجام دهد.

ایستگاه راداری قبله تا پایان سال 2012 میلادی جزیی اساسی از سامانه دفاع موشکی روسیه محسوب می شد.

ایستگاه راداری قبله دارای 1100 نفر پرسنل و قادر به ردگیری موشکها و پرتابه هایی بود که در قلمرو های ایران، ترکیه، چین، پاکستان، هند، عراق و استرالیا و نیز بیشتر قاره آفریقا و بخش هایی از اقیانوس های هند و اطلس پرتاب می شدند.

روسیه ادعا می کند که رادارهای جدید ورونژ در حالی که دارای بردی همانند رادار قبله هستند، اما از تجهیزات بهتری در مقایسه با آن استفاده می کنند.

ایستگاه راداری قبله در ۳۲۶ کیلومتری شمال غرب باکو در شهرستان قبله (kabaleh) احداث شده و در سال 1983 در دوران شوروی افتتاح شد و یکی از مهمترین ایستگاه‌ها در سیستم دفاع موشکی آن دوران به شمار می‌رفت.

اختلاف روسیه و آذربایجا ن پس از استقلال جمهوری آذربایجان این ایستگاه راداری یکی از اموال این کشور به حساب آمد و روسیه طبق توافقنامه ای به استفاده از آن ادامه داد.

پس از استقلال جمهوری آذربایجان، این ایستگاه راداری یکی از اموال این کشور به حساب آمد و روسیه طبق توافقنامه ای به استفاده از آن ادامه داد.

جمهوری آذربایجان با توجه به انقضای توافقنامه استفاده از این ایستگاه راداری در سال 2012میلادی، در ابتدا از روسیه خواسته بود تا برای اجاره این ایستگاه سالانه 15 میلیون دلار پرداخت کند، اما بعداً مبلغ اجاره درخواستی خود را 300 میلیون دلار اعلام کرد.

این در حالی است که، با توجه به درخواست اجاره 300 میلیون دلاری از سوی آذربایجان، در واقع این خواسته به منزله شرطی غیرقابل اجرا از سوی آذری ها مطرح شد.

روسیه تا هنگام خاتمه دادن به قرارداد اجاره این ایستگاه راداری، سالانه 7 میلیون دلار بابت اجاره این ایستگاه رادار، 5 میلیون دلار قیمت برق آن و 10 میلیون دلار هم هزینه‌های اشتراکی می پرداخت.

دولت آذربایجان همچنین خواهان کاهش حداکثری مخاطرات زیست محیطی این ایستگاه، پرداخت مبالغی برای جبران زیان وارده به ساکنان اطراف ایستگاه، افزایش تعداد نظامیان آذربایجانی شاغل در این ایستگاه و واگذاری بخش‌های خدماتی ایستگاه به آذربایجانی‌ها شده بود.

برخی از منابع روسی با اعلام مخالفت مسکو با برخی از این شروط اعلام کرده بودند که، با مبالغ مورد درخواست آذربایجان امکان ساخت یک ایستگاه راداری جدید در قفقاز شمالی وجود دارد.

این در شرایطی است که چندی پیش خبرگزاری آپا به نقل از منابع آگاه نظامی با اشاره به اتمام مدت اجاره پایگاه قبله در سال ۲۰۱۲، نوشته بود: روسیه به دنبال عقد قراردادی با جمهوری آذربایجان است که طی آن موقعیت حقوقی جدیدی برای حضور در این ایستگاه راداری پیدا کند و حتی موضوع بازسازی این ایستگاه راداری نیز در بین بوده است.

ناگفته نماند که، مقام های مسکو و باکو بین سال های 2009 تا 2011 میلادی تلاش مضاعفی را به منظور استفاده مشترک روسیه و آمریکا از ایستگاه راداری قبله انجام دادند.

این تلاش ها تا پیش از استقرار سامانه راداری پیش اخطارآمریکا و ناتو ( که بخشی از سامانه سپر موشکی تلقی می شود) در استان ملاطیه ترکیه ادامه داشت.

با شکست گفتگوهای روسیه و آذربایجان، بر اساس قرارداد مسکو و باکو مهلت اجاره ایستگاه راداری روسیه در خاک جمهوری آذربایجان در اواسط دسامبر 2012 میلادی به پایان رسید.

پشت پرده اقدام آذربایجان مقامات آذری کاملاً از این مسئله آگاهی داشتند که شرایط این کشور از جمله مبلغ اجاره مورد درخواست آن از سوی روسیه، پذیرفته نخواهد شد و بدین ترتیب می توان این اقدام جمهوری آذربایجان را به منزله گامی برای کاهش حضور روسیه در این کشور تلقی کرد.

با این همه، روس­ها سعی دارند تاثیراین موضوع در روابط متقابل را ناچیز جلوه دهند و در این راستا، یک منبع نظامی روسیه اعلام کرد، تصمیم در خصوص به تعلیق در آمدن استفاده از این ایستگاه راداری به روابط با جمهوری آذربایجان صدمه‌ای وارد نمی‌کند.

این در حالی است که، جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر بیش از پیش به سمت غرب گرایش یافته و تلاش کرده تا همکاری های نظامی خود را با غرب و اسرائیل گسترش دهد و در حال حاضر همکاری های گسترده ای با سازمان ناتو دارد.

جمع بندی به نظر می رسد که ناکامی روسیه در حفظ ایستگاه راداری قبله، گامی به عقب برای ادامه حضور نظامی این کشور در منطقه قفقاز تلقی می شود.

کارشناسان معتقدند در کنار شروط اعلام شده از سوی باکو، تنش‌های اخیر در مناسبات روسیه و جمهوری آذربایجان از جمله تاسیس اتحادیه موسوم به میلیاردرهای آذری در روسیه و نگرانی باکو از تحرکات مسکو درباره اقلیت‌های لزگی و تالشی جمهوری آذربایجان و تلاش باکو برای جلب رضایت آمریکا، در شکست مذاکرات باکو و مسکو درباره تمدید اجاره ایستگاه راداری قبله موثر بوده است.

در عین حال، روسیه تلاش کرده تا با ساخت سایت های راداری جدید حداقل از نظر نظامی، جبرانی برای از دست دادن این سایت راداری انجام داده باشد.

این در حالی است که، با توجه به عدم تمدید توافقنامه مربوط به ایستگاه راداری قبله، می توان انتظار داشت که در صورت خروج روس­ها از جمهوری آذربایجان، زمینه افزایش حضور نظامی و امنیتی آمریکا در این کشور بیش از پیش فراهم شده و در این راستا بعید به نظر نمی­رسد که آمریکایی ها پیشنهاد قابل توجهی برای اجاره ایستگاه راداری قبله به دولت آذربایجان ارائه دهند.

کما اینکه در اواسط سال 2011 میلادی " اندریو شاپیرو"، دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور سیاسی و نظامی، در پایان دور جدید مذاکرات امنیتی آذربایجان- آمریکا در باکو اعلام کرد، احتمال دارد که مذاکرات آمریکا با آن کشور در مورد ایستگاه راداری قبله ادامه یابد.

/ [*] دکتری مدیریت استراتژیک